ABD, nesli hızla tükenen rusty patched bumblebee yani paslı yama bombus arısı ile ilgili kritik bir koruma mücadelesi yürütüyor. Popülasyonu %90 oranında azalan ve 2017’de resmi olarak federal düzeyde koruma altına alınan bu tür, bugün ABD’de en tehlike altındaki arı türlerinden biri. Ancak bilim insanlarının karşılaştığı en büyük zorluklardan biri, bu arıların yuvalarını tespit etmek. İşte tam da bu noktada, eğitimli koruma köpekleri devreye giriyor.
Wisconsin’de Bir Bahçede Keşfedilen Nadir Yuva
Geçtiğimiz yaz, Wisconsin‘in Somers kasabasında yaşayan Dave Giordano, bahçesinde duyduğu yoğun vızıltıyla harekete geçti ve oldukça nadir bir keşif yaptı: Bir rusty patched bumblebee yuvası buldu. Bu bulgu o kadar dikkat çekiciydi ki yerel haberlerde geniş yer buldu. Bu türün yuvaları son yıllarda neredeyse hiç görülmemişken, Giordano’nun bulduğu yuva koruma çalışmaları için altın değerinde kabul edildi.
Rusty Patched Bumblebee’nin Yaşam Döngüsü
Her ilkbaharda, yalnız bir paslı yama bombus kraliçesi uykusundan uyanır ve genellikle terk edilmiş bir kemirgen yuvasına yerleşir. Yaz boyunca işçi arılar üretir ve ardından erkek arılar ile yeni kraliçeler yani gynes yetiştirir. Sonbaharda koloni dağılır, yeni kraliçeler toprağa girerek kış uykusuna yatar, diğer arılar ise yaşam döngüsünü tamamlar.
Sadece 12 Yuva Bulunabildi
Wisconsin Doğal Kaynaklar Departmanı’ndan biyolog Jay Watson’a göre, tür koruma altına alındığından bu yana yalnızca 12 yuva tespit edildi. Bu yetersiz veri, arıların yaşam döngüsünün en kritik aşaması olan yuvalama alanları hakkında büyük bir bilgi eksikliğine yol açtı. Genellikle çiçek dikmeye odaklanan koruma çalışmaları, aslında yuvalama habitatları olmadan başarısız kalıyor.
Köpekler, Gizli Yuvaların Peşinde
Bu eksikliği kapatmak isteyen araştırmacılar, yıllardır koruma köpekleri ile çalışıyor. Conservation Dogs Collective adlı oluşumun kurucusu Laura Holder, laboratuvar cinsi köpekler Ernie ve Betty White ile dört yıldır arı yuvalarını bulmak için çalışıyor. Bugüne kadar 18 yuva bulmayı başardılar; ancak hâlâ bir paslı yama bombus arısı yuvasına ulaşamadılar. Holder, “Bu yuvaları insanlar için bulmak çok zor. Ancak köpekler kokuya dayalı eşsiz duyuları sayesinde onları bulabiliyor” diyor.
Zamanla Yarış: Yuvalar Hızla Yok Oluyor
Bir yuva bulunsa bile, araştırmacıların hızlı davranması şart. Genellikle yalnızca birkaç haftaları var; çünkü yaz sonunda mum güveleri yuvaları istila edip yok edebiliyor. Bu nedenle Watson ve ekibi, her keşfin ardından yuvaları titizlikle analiz ediyor. Giordano’nun bulduğu yuvada yaklaşık 1.000 arı ve 50’ye yakın yeni kraliçe tespit edildi. Bu sayılar, bilim insanları için oldukça değerli.
Bahçeler Sanılandan Daha Önemli
Giordano’nun yuvası tesadüfi bir keşif değildi. Kendisi, yıllardır bahçesini yerli bitkiler ile restore eden bir doğa korumacısı. Bahçesinde istilacı bitkilerden kurtulmuş, doğal ve kimyasallardan arındırılmış bir ekosistem oluşturmuştu. Wisconsin Bumblebee Brigade’den Judy Cardin, “Herkes kendi bahçesinde bu tür habitatlar oluşturarak katkı sağlayabilir” diyor. Özellikle yerli çiçekler dikmek ve kimyasallardan uzak durmak, arıların hayatta kalma şansını artırıyor.
Gönüllüler, Koruma Çalışmalarının Anahtarı
Bilim insanları, gönüllülerin katkısını da önemsiyor. Halk, Bumblebee Watch, Wisconsin Bumblebee Brigade ve iNaturalist gibi platformlar aracılığıyla gözlemlerini paylaşarak bu türlerin korunmasına katkıda bulunabiliyor. Iowa State Üniversitesi’nden entomolog Amy Toth, “Sadece bahçenizde oturup gözlem yaparak bile bu türün korunmasına yardımcı olabilirsiniz” diyerek gönüllülerin önemine dikkat çekiyor.
Yeni Çalışma ile Umut Artıyor
Araştırmacılar, artık her yeni yuva keşfinde hızlı ve standart veri toplamak için bir protokol geliştirdi. Watson, bu çalışma sayesinde her keşfin maksimum verimle kullanılacağını belirtiyor. Ancak türün tamamen kurtarılıp kurtarılamayacağı hâlâ belirsiz. Buna rağmen uzmanlar temkinli bir iyimserlik içinde. Özellikle bu türün, tozlayıcı türlerin korunmasında sembolleştiğini ve kamuoyunda farkındalığı artırdığını vurguluyorlar.
